Sztuka mówienia

Poezja dykcyjna

 

ĆWICZENIE 1

Czytamy na głos ze zrozumieniem, dokładnie artykułując samogłoski.

 

Z wykładów: „Sześć przykładów układów w świecie owadów”

Rój pcheł kłuł w brzuch rój pszczół. Rój pszczół
Miał gdzieś rój pcheł: kłuł w brzuch rój much.
Rój much wpół spuchł: miał gdzieś rój pszczół,
Bo kłuł go gdzieś rój pcheł, a kłuł,
Bo czuł rój much, gdzie zad, gdzie brzuch.
Rój pszczół kłuł w brzuch rój much. Rój much
Miał gdzieś rój pszczół: kłuł w brzuch rój pcheł.
Rój pcheł wpół spuchł: miał gdzieś rój much,
Bo kłuł go gdzieś rój pszczół, a kłuł,
By czuł rój pcheł, gdzie zad, gdzie brzuch.
Rój much kłuł w brzuch rój pcheł. Rój pcheł
Miał gdzieś rój much: kłuł w brzuch rój pszczół.
Rój pszczół wpół spuchł: miał gdzieś rój pcheł,
Bo kłuł go gdzieś rój much, a kłuł,
By czuł rój pszczół, gdzie zad, gdzie brzuch. (...)
 

(S. Barańczak)

 

ĆWICZENIE 2

Czytamy na głos, bardzo starannie wypowiadając wszystkie głoski.
UWAGA! Nie dociskamy szeleszczących, czyli s, c, sz, cz.

 

Wiersz, w którym ciągle syczy

Szczepan Szczygieł z Grzmiących Bystrzyc
Przed chrzcinami chciał się przystrzyc.

 

Sam się strzyc nie przywykł wszakże,
Więc do szwagra skoczył: „Szwagrze!

 

Szwagrze, ostrzyż mnie choć krzynę,
Gdyż mam chrzciny za godzinę!”

„Nic prostszego! – szwagier na to.
Żono! Brzytwę daj szczerbatą!

W rżysko będzie strzechę szczygła,
Ta szczerbata brzytwa strzygła!”

 

Usłyszawszy straszną wieść,

Szczepan Szczygieł wrzasnął: „Cześć!”

 

I przez rzekę poza szosą
Niestrzeżony prysnął w proso

 

(L.J. Kern)

 

ĆWICZENIE 3

Na początku czytamy powoli, dokładnie i poprawnie wszystkie głoski. Stopniowo zwiększamy tempo, starając się zachować poprawność wymowy.

Dam ci ptaszka

 

Zamiast bać się czarnej dziury,
lękać się imperium zła,
ludzie, ludzie zakładajmy chóry,
wszędzie gdzie się da.

Chór na dworcu,
chór na plaży,
chór upadłych dziennikarzy,
chór noszących okulary,
chór imienia Che Guevary,
chór wyniosłych decydentów,
chór wypożyczalni sprzętów,
chór powracających z gór,
i zwalczających dur.

Nie trać czasu na wygłupy,
miałeś chamie czapkę z piór,
ludzie, ludzie zbierzmy się do kupy,
i załóżmy jakiś chór .

Chór w komendzie,
chór w szpitalu,
chór hurtowni i detalu,
chór klientów punktu ksero,
mały męski chór hetero,
chór budowy autostrady,
chór turystów spod Hurghady,
i podpierających mur,
chór pradawnych cór.

Zamiast wyczekiwać kiedy,
wróg zaczai się u bram,
ludzie, ludzie każdy z nas ma kredyt,
pozostały nam ...

O jasny, jasny ptasząt śpiew

W krwawym polu srebrne ptasze,
Dam ci ptaszka jakich mało,
Ej! Przeleciał ptaszek.

(A. Andrus)

 

ĆWICZENIE 4

Czytamy na głos, starając się zachować rytm wiersza. Dokładnie wypowiadamy samogłoski i akcentujemy końcówki wyrazów.

 

Karnawał w Soplicowie

Zagrano poloneza. Podkomorzy rusza
I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza
Podaje rękę Zosi odzianej w atłasy,
Gdy wtem stanął i mruknął: – Cóż to za hałasy?
Faktycznie, w sali trwała wrzawa niepojęta,
Ci stronę Asesora, ci brali Rejenta,
Jedni byli za Kusym, drudzy za Sokołem,
Już też pierwsze butelki fruwały nad stołem,
Już Jankiel, który właśnie szedł podlewać kwiatki,
Dostał nagle po pejsach półmiskiem sałatki,
Kiedy zacny ksiądz Robak wskoczył na kominek
I krzyknął: – Niech rozstrzygnie ten spór pojedynek!
– Tak racja, pojedynek! – goście zakrzyknęli
I obu adwersarzów ku sobie popchnęli.
Rejent za bok się schwycił, lecz nie miał rapieru,
Więc warknął: – Ha, sprowadzę ja cię do parteru!
Jakoż i rzeczywiście, złapawszy za kłaki,
Szarpnął i Asesora stawił na czworaki,
Ten jednakże na atak odpowiedział godnie –
Dwakroć kłapnął zębami i przegryzł mu spodnie.
Ugodzony w słabiznę, biedny Rejent z bolu
Wrzasnął, skoczył i zawisł był na żyrandolu.
Chwilę wisiał, jednakże żyrandol starawy
Urwał się i wpadł z trzaskiem we środek zastawy.
Rozprysły się po izbie mięsiwa i sosy,
Aromatyczne miody, treściwe bigosy.
Obie podkomorzanki spryskała musztarda,
Telimenie za dekolt wskoczyła pularda
Tylko co upieczona i jeszcze skwiercząca,
Ta zasię, gdy nie mogła wytrzymać gorąca
Zrzuciła przyodziewek, tracąc prawie zmysły,
Aż hrabia mruknął kwaśno: – Hm... biuścik obwisły,
Teraz widać dopiero, gdy braknie stanika,
Że przypomina uszy mojego jamnika,
Którym szczułem niedźwiedzie z Nalibockich lasów
Wraz z baronem Dreptakiem i z księciem Denasów!
Nie skończył jeszcze mówić, kiedy wpadł nań Ryków,
Skłębiony z całą kupą innych biesiadników,
Zaś staruszek Gerwazy wydał grzmiący poryk,
Wsadził w omszałą pochwę prastary scyzoryk
I mruknął, uśmiechnięty od ucha do ucha:
– Nu ot, miał być karnawał – wyszła rozpierducha!
Wersja II
I zawołał na widok walczących szlachciców:
– Chroń nas, Panie, od ognia, wojny i kibiców!

 

(A. Waligórski)

 

ĆWICZENIE 5

Czytamy na głos ze zrozumieniem, dokładnie artykułując samogłoski.

Piosenka o pszczółkach

 

Czterdzieści małych pszczółek
Mieszkało w lesie na drzewie
A jedna była mizerna
Zostało trzydzieści dziewięć

Trzydzieści dziewięć pszczółek
Zaprzyjaźniło się z łosiem
A jednej łoś nie lubił
Zostało trzydzieści osiem

Trzydzieści osiem pszczółek
Jesienią klepało biedę
I jak się łatwo domyślić
Zostało trzydzieści siedem

Trzydzieści siedem pszczółek
Zimą nie miało co jeść
I – że tak zażartuję –
Zostało trzydzieści sześć

Trzydzieści sześć pszczółek
Mieszkało w lesie pod listkiem
I przyleciała wrona
I zadziobała wszystkie!!!

Być może w tej piosence
Optymizmu jest mało
Ale przynajmniej krócej
Niż się zapowiadało!

 

(A. Andrus)

 

ĆWICZENIE 6

Czytamy na głos, przechodząc od szeptu do pełnego głosu.

 

Hop, szklankę piwa

 

Na skale czarnej, spadającej w morze
stoi mój zamek
oplata go galeria w koronki z białego marmuru
w koronki z białego marmuru?
w koronki z białego marmuru?
tak!
chciałem coś pisać
co? co? co? co?
coś dżwięczy jak daleki gong
gong, gong, gong
coś dżwięczy jak daleki gong świątyni
kiedy? kiedy? kiedy?
kiedy, kiedy wieczorne niebo migdałowe
sklepi swą kopułę nad miastem

Nad zrębem planety, pośród gwiezdnej nocy
szereg alefów w nieskończoność pełznie
i nieskończoność unieskończoniona
zawiera sama w sobie przez siebie zdradzona
kłęby, kłęby, kłęby tytanów
i rogate, i rogate widma
sypią, sypią, sypią gwiazd roje w wydarte otchłanie
myśl własne wątpia zapuściła szpony
i gryzie siebie sama w swej własnej otchłani
lecz myśl ta czyja? samo się nie myśli
tak jak grzmi samo i samo się błyska
punkt się sprężył w n wymiarów przestrzeń
i przestrzeń klapła jak przekłuty balon

Hop, hop, hop szklankę piwa
hop, hop, hop szklankę piwa
hop, hop, hop szklankę piwa
hop szklankę piwa hop!
dnem mojej duszy jest pierwotna mściwość
a moim herbem jest soczysta larwa
zdębiałych koni lawiny, lawiny
i oficerów zasmucone miny

Hop, hop, hop szklankę piwa
hop, hop, hop szklankę piwa
hop, hop, hop szklankę piwa
hop szklankę piwa hop!
ważę ciężary o jakich nie myślał żaden cezar świata
a wszystko ulata, ulata jak wata, ulata jak wata
hop szklankę piwa hop

Nad zrębem planety pośród gwiezdnej nocy
szereg alefów w nieskończoność pełznie
i nieskończoność unieskończoniona
zawiera sama w sobie przez siebie zdradzona
kłęby, kłęby, kłęby tytanów
i rogate, i rogate widma
sypią, sypią gwiazd roje w wydarte otchłanie
myśl własne wątpia zapuściła szpony
i gryzie siebie sama w swej własnej otchłani.

(M. Grechuta)